Zit je langer dan een half uur met iemand te praten, dan buigt het gesprek vanzelf naar het onderwerp Artificial Intelligence. Oké, ik realiseer me dat dit ingegeven wordt door mijn eigen fixatie. De groenteboer zal dit anders ervaren, maar als creatief professional kun je niet aan het onderwerp ontkomen. De emoties lopen uiteen van verwondering en enthousiasme tot angst en argwaan. 

Vooral in professionele kringen voel ik een sterke fear of missing out gepaard met een vrees dat AI ons werk zal gaan overnemen. “En dat gaat sneller dan je denkt” is dan vaak de toevoeging. Natuurlijk zal het creatieve beroepen radicaal doen veranderen. Het is vergelijkbaar met de komst van de grafische software die het werk van grafici in de jaren tachtig van de tekentafel naar het scherm bracht. Monniken zullen zich in de middeleeuwen ook achter de oren hebben gekrabd toen de eerste bijbels in grotere oplages verschenen. Wat moet je anders doen met al je tijd? Bierbrouwen?

Ook ik was in het begin sceptisch, maar na een paar maanden van studie in praktische toepassingen van AI heb ik mezelf inmiddels gerustgesteld met de conclusie dat wij als experience designers niet snel vervangen zullen worden door Artificial Intelligence. De parameters zijn daarvoor te veel onderhevig aan de menselijke maat. In een experience worden alle zintuigen geprikkeld en AI kan die emotie niet bepalen of invullen. Computers kunnen het intuïtieve en associatieve denkvermogen niet overnemen. Immersie is niet te vatten in hypernetwerken, hoe intelligent die ook zijn. De initiële emotie en informatie die een scenografie moet communiceren wordt bepaald door o.a. wetenschappers, projectmanagers, conservatoren en copywriters, in overeenstemming met scenografen, lichtontwerpers, grafici, sounddesigners, uitvoerders en veel andere experts. Dit kan niet worden vervangen door Large Language Models of andere vormen van AI. Het is niet alleen te complex, het is vooral te menselijk. Maar wat staat ons dan wel te verwachten?

Het omarmen van AI en de toekomst van museumbeleving
Artificial Intelligence zal het museale landschap en dat van experiences totaal veranderen. De uitdaging is om onze manier van denken daar naartoe te transformeren. Het is voor ons nu al een onmisbare tool in het ontwerpproces, maar het zal ook de bezoekerservaring volledig gaan transformeren. Storytelling in musea en experiences waren tot op heden pre-scripted. Als bezoeker kun je antwoord krijgen op vragen, maar de vragen zijn al bedacht. De overdracht is al uitgeschreven. Interactieve installaties volgen een strikte flowchart, films worden van frame tot frame uitgeschreven, audio wordt lineair ontworpen en speelt in een loop. Het narratief is bepaald. Dit behoort over 10 jaar wél tot het verleden. Wen maar vast aan het idee.

Hosts, suppoosten en vrijwilligers kunnen bijvoorbeeld worden vervangen door een vriendelijke en hyperrealistische virtuele personal assistance die iedere vraag kan beantwoorden in een dynamisch en organisch gesprek. Spreek je Fins? Dan schakelt de host over naar Fins. Of liever Mandarijn? Geen probleem. Een recent voorbeeld van een ontwikkeling in die richting is de introductie van Nvidia’s ACE, een cloud engine die ontworpen is om digitale avatars tot leven te brengen. Door onder andere spraakherkenning, text-to-speech en Natural Language Understanding (Large Language Model) kan het een avatar animeren, waardoor het direct en heel natuurlijk reageert op je stem en beweging. Alsof je met een echt persoon praat. Je programmeert een avatar met een verhaal en alles wat een bezoeker hoeft te doen is met de avatar te gaan praten. Iedere vraag is mogelijk. Ook off-topic. Alles real-time en in de vorm van een hyperrealistisch virtueel geanimeerd persoon. Of aap. Of een cartoon character. Staat het karakter je niet aan, dan vraag je of het kan veranderen in iets anders. Misschien heeft diegene wel andere inzichten?

AI in de praktijk: de grenzen van artistieke expressie verkennen
De totale immersie zal daarin meebewegen. Bij Tinker zijn we daar achter de schermen ook al druk mee bezig. Zo zijn we onder meer bezig met het ontwikkelen van een concept voor een nieuw project waarvoor ik een tipje van de sluier kan oplichten. Hoe kun je een beeldtaal dat een positieve boodschap uitdraagt over de waarde van de natuur, maar toekomstige generaties wel waarschuwt over risico’s van vervuilende vormen van energieopwekking? Ik ben hierin geïnspireerd geraakt door de allegorische klassieke schilderkunst. Deze schilderijen zitten vol van symboliek die complexe boodschappen moeten communiceren. Kunsthistorici zijn de symboliek nog steeds aan het ontrafelen.

“Een allegorie is een literair of artistiek werk waarin personages, gebeurtenissen of objecten symbolisch worden gebruikt om abstracte ideeën of principes te vertegenwoordigen. Het doel is om een diepere, verborgen betekenis te communiceren dan wat er aan het oppervlak wordt gepresenteerd.” (Thanks, GPT!)

Ik heb voor dit project GPT input gegeven om omschrijvingen te genereren voor nieuwe allegorische stillevens met de positieve boodschap waar ook de waarschuwing in zit. Het resultaat is een volledige omschrijving van de symboliek en een prompt voor een text-to-image generator. De prompt copy-paste ik naar Midjourney en de resultaten zijn ongelofelijk! Esthetische meesterwerkjes. Akelig perfect maar met gemuteerde nuances waardoor je even stilstaat en je afvraagt wat je nou eigenlijk ziet.

Imagining Alien Worlds met behulp van AI
Een ander voorbeeld is een autonoom side project, als studie naar de mogelijkheden van AI. Hierin creëer ik (samen met mijn maatje AI) inkijkjes in buitenaardse werelden met organismen die nog nooit eerder gezien zijn. Daarbij gebruik ik GPT-4 om datasets te genereren over de organische wereld en samenstellingen van omgevingen. Deze sets gebruik ik in Google sheets om prompts te genereren, die ik vervolgens weer gebruik in GPT-4 om fictieve organismen en prompts te genereren voor Midjourney. De afbeeldingen die worden gegenereerd kunnen daarna naadloos worden uitgebreid met de generative AI van Photoshop. De resultaten zijn verbluffend! Het is alsof je steeds de eerste bent die in een nieuwe wereld kijkt als een soort virtuele ontdekkingsreiziger. Alleen de stem van David Attenborough mist nog, maar met de juiste AI-tools en een beetje studietijd is die ook wel te tackelen.

Mijn verwachting is dat de waarde die het publiek hecht aan tastbaar cultureel erfgoed in musea en fysieke experiences alleen maar zal toenemen. In een wereld waar je jezelf constant moet afvragen of het echt of nep is, zal het als een verademing voelen om naar iets te kijken dat fysiek en gegarandeerd echt is. Iets dat in materiële zin duiding geeft aan onze geschiedenis. Aan jouw geschiedenis. De informatie en interactie die duiding moeten geven aan de objecten zullen veel slimmer worden. Vloeibaarder. Dynamischer. Minder voorspelbaar en daarmee spannender. En vooral leuker en interessanter omdat het veel beter aansluit bij het individu. Dat geldt overigens voor alle culturele uitingen. Live concerten, theater en beeldende kunst krijgen nog meer betekenis. Gewoon omdat het heerlijk is om mens te zijn en daar soms aan herinnerd te worden.

Het is een spannende tijd als creatief professional. Het laatste half jaar heb ik ervaren als een rollercoaster. Behalve de onnavolgbare snelheid van de ontwikkelingen zijn vooral AI-dilemma’s zoals klimaatimpact, bias, copyright, privacy en de macht van techbedrijven een behoorlijke mind fuck. Voor nu hou ik mezelf voor dat elektriciteit en bias op te lossen zijn, copyrights iets is waar alleen boomers zich druk over kunnen maken (welkom in 2023!) en privacy en de macht van Big Tech maar Europees geregeld moeten worden (daar heb ik toch geen invloed op). Zo praat ik het voor mezelf goed… De creatieve deuren die zijn geopend voor mij als ontwerper zijn gewoon té aantrekkelijk om er níet mee bezig te zijn. Zó hebben kunstenaars zich gevoeld toen in de 19e eeuw de eerste portretten werden vastgelegd op een gevoelige plaat. Je hoefde maar een half uur stil te zitten en dan had je een portret! Nu geef je een creatieve prompt en je krijgt binnen enkele seconden de meest waanzinnig beelden die nog nooit iemand heeft gezien. En we staan nog maar aan het begin….

Menselijke artisticiteit zal nooit worden vervangen. Je moet nog steeds een goede smaak ontwikkelen om mooie dingen te maken. Jouw verwondering is nog veilig. Ik zal AI alleen inzetten om die verwondering te stimuleren en te verrijken, dat beloof ik bij deze plechtig.